تاریخچه ای از مواد مخدر در جهان و ایران

مقدمه

اعتیاد پدیده ای است که از شش هزار سال پیش به تدریج در تار و پود جوامع بشری رسوخ کرده و همواره در زندگی بشر حضور مخرب داشته است، اگرچه در برهه ای از تاریخ، بیشتر مواد را به عنوان دارو استفاده می کرده اند و در برهه ای دیگر از آن برای پر کردن خلأهای عاطفی – روانی استفاده می شده است، اما واقعیت این است که امروزه طیف وسیعی از مردمان جهان را در کام خویش فرو برده و خانواده های بسیاری را به پیامدهای ناگوارش مبتلا ساخته و امنیت جوامع را به خطر انداخته است و هر چقدر هم به عصر تکنولوژی نزدیک تر می شویم، شکل های پیچیده تر تولید و مصرف مواد نیز با مسائل سیاسی و فرهنگی جوامع گره خورده و نجات از این معضل جهانی را نیازمند برنامه ریزی و عملکرد هوشمندانه تری کرده است و این مهم محقق نخواهد شد مگر با مطالعات علمی و بررسی تاریخچه و انگیزه های اشاعه و استفاده از مواد. 

علیرغم وجود اطلاعات بسیار در این زمینه هنوز به طور دقیق نمی دانیم که چه تعداد معتاد در جامعه داریم، هنوز نمی دانیم کدامیک از متغیرها تبیین کننده ترند. در حالی که اشکال نوظهور اعتیاد رو به تزاید است، هنوز دستگاه ها و اطلاعات ما در این زمینه به روز نشده است، نمی دانیم که چگونه فرزندان ما نسبت به مواد مخدر در جامعه آگاهی پیدا می کنند و از همه مهمتر آنکه نظام مشخصی برای سامان دهی بانکهای اطلاعاتی نداریم که مانند دماسنجی نرخ تغییرات در مصرف مواد را به ما نشان دهد. علی ایحال آنچه مسلم است این است که موضوع مواد مخدر به یک معضل تهدید کننده امنیت جهانی تبدیل شده و در ردیف سه بحران جهانی "هسته ای"، "جمعیت" و "زیست محیطی" تهدید کننده بشریت به شمار می آید.

همچنین مواد مخدر بعد از تجارت "نفت"، "توریسم" و "سلاح"با 1500 میلیارد دلار چرخش مالی و 500 تا 600 میلیون دلار سود خالص، چهارمین تجارت جهان و بعد از تجارت اسلحه دومین تجارت غیرقانونی محسوب می شود.

تاریخچه مواد مخدر:

مکتوبات تاریخی چنین می نماید که بشر از آغاز تاریخ از مواد مخدر برای تسکین دردها و آلام خود که به تجربه با آنها آشنا شده بودند استفاده می نموده است. نوشته هایی که از تمدن سومری های جنوب بین النهرین باقی مانده است، نشان می دهد که سومریان از کهن ترین اقوامی بودند که نه تنها از تریاک استفاده می کردند، بلکه نام گیاه "شفابخش" نیز بر آن نهاده بودند. 

لوح های نقاشی کشف شده از یونان قدیم و مصر باستان نیز حکایت از آن دارد که طبیبان از بوته خشخاش و بوته شاه دانه به عنوان یک گیاه دارویی استفاده می کردند. هنر کشت خشخاش بعدها به آسوریان و سپس به بابلیها منتقل شد و پزشکان آسوری نیز صدها سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند. 

نوشته های باستانی نشان می دهد که تریاک در تمام دوره های تاریخ بابل، مصر، یونان و روم استعمال می شد و حتی هومر شاعر یونانی در آثار خود از گل خشخاش سخن به میان آورده و آن را جزو گلهای زینتی باغ های رم در ششصد سال پیش از میلاد می دانسته است. در قرون سیزده قبل از میلاد دوران طلایی تریاک با کشت گسترده آن در تبس پایتخت مصر آغاز شد.

پلیس دانشمند رومی، اولین شخصی بود که شیره غلیظ خشخاش را به نام «اپیوم» جهت استفاده علمی در داروهای مسکن عرضه کرد. "اپیوم" از ریشه “OPOS” به معنی شیره است که از کلمه "اهی پی نا" “AHIPENA” از زبان سانسکریت گرفته شده و بنا به تلفظ های دیگر "افیون" یا "هیپیون" خوانده می شد.

آنچه مسلم است در قرون قبل از میلاد کشت و استفاده از بوته های مواد مخدر، صرفاً جنبه دارویی داشته است و بازدارندگان تریاک را از مصر به کارتاژ، یونان و اروپا می بردند.

ظاهراً مجارستان اولین کشور اروپایی است که با خشخاش آشنا شد و گیاه شناسان کشور مذکور هزار و دویست سال پیش از میلاد آن را می شناخته و شیره اش را به کار می برده اند. 

ساکنان هند نیز در شمار نخستین آشنایان به گیاه مواد مخدر «کوکنار» می باشند و گفته می شود که هنگامی که داریوش بزرگ آن کشور را گشود، هندیها افیون را می شناختند و با آن سروکار داشتند. مسأله مواد مخدر و مصرف آن تاریخچه ای طولانی دارد. 

مواد اعم از مواد مخدر و محرک مکرراً به عنوان شفابخش، مسکن، شادی آور و نیز مقدس مورد استفاده قرار گرفته است. از جمله می توان به اشعار کهن موجود اشاره کرد و هز هوم در آیین زرتشت نام برد.

استفاده غذایی و دارویی از انواع مواد مخدر در چین و هند و کشورهای دیگر در چند هزار سال پیش نیز مورد تأیید قرار گرفته است. یونانیان زمان سقراط نیز به آثار طبی تریاک پی برده و برای تسکین و آرامش آلام خود آن را به کار می بردند.

در ایران دانشمندان و پزشکانی چون محمدبن زکریای رازی و ابن سینا اولین کسانی بودند که به خواص دارویی تریاک آشنا بوده و آن را برای مداوای بیماران خود تجویز می کردند.

ورود تریاک به ایران

به شهادت تاریخ پایه گذاری و رواج دهنده مواد مخدر درایران عوامل انگلستان بودندکه در عصر صفویه شیوه کشت خشخاش و استفاده از تریاک را رواج دادند به نحوی که ابتدا به دربار صفویه راه یافته و بعد از آلوده کردن شاهان و شاهزادگان و درباریان صفوی و ... به درون مردم سرایت کرده است. 

گسترش تریاک به قدری وسیع و سریع بود که بعد از گذشت زمانی کوتاه تیدیل به اپیدمی شده و درون قهوخانه ها به صورت رسمی به عنوان تفنن استعمال می گشت . نکته قابل توجه اینکه در دروان صفویه مصرف تریاک به صورت خوردن حب و یا شربتهای مخصوص به نام کوکنار(جوشانده خشخاش ) معمول بوده و از کشیدن تریاک ذکری به میان نیامده است . 

طبق نقل سیاحان و مورخان شاه طهماسب صفوی و شاه عباس که تا اندازه ای به مضار این مواد پی برده بودند دستورات ، قوانین و مجازاتهایی را جهت منع مصرف مواد مخدر وضع کردند ولی در این امر موفقیت چندانی نیافتند. در زمان حکومت قاجار با حیله انگلیسها، بسیاری از مزارع کشت گندم و دیگر محصولات مفید زراعی به کشت خشخاش اختصاص داده شد و خرید و فروش مواد مخدر رواج یافت به نحویکه روز به روز در آمد شاهان و درباریان وقت از داد و ستد تریاک افزایش یافت و اساس خرید و فروش آن انحصار دولت درآمد.از آنجا که صدور مواد مخدر از خاور دور به نقاط مختلف جهان نیز بایستی از ایران و ترکیه صورت می گرفت لذا در کسترش اعتیاد در مناطق نیز اهتمام وافر به عمل آمد. 

در این میان ناآگاهی و کمبود رشد فرهنگی جامعه نیز عامل موثری در جهت بهره برداری استعمارگران برای گسترش کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک گردید بطوریکه پزشکان انگلیسی و حکیم باشی های - وابسته تریاک را بعنوان داروی موثر برای درمان بیماریهای مختلف همچون سردرد ، دندان درد ، گوش درد و... معرفی و تجویز میکردند وچندی نگذشت که مواد مخدر بصورت خانگی در هر خانه و کاشانه راه یافت . 

گردانندگان این تجارت خانمانسوز به منظور کسب منافع افزونتر و آلودساختن بیشتر جامعه با تصویب قوانین مختلف به تشویق و ترغیب مردم و استعمال تریاک پرداختند و برای مصرف هر چه بیشتر آن جوایز تعیین کردند. طوریکه در دوازهم ربیع الاول ۱۳۲۹ هجری قمری دولت وقت قانونی را جهت رشد و گسترش و تشویق کشت و فروش تریاک و مصرف آن تدوین کرد . ماده دوم این قانون ،آشکارا را مردم به تریاک کشی دعوت میکرد و بیان می داشت : 

سوخته تریاک را دولت به قیمت مناسبی از دودکنندگان می خرد و برای هر مثقال سوخته سه عباسید حق الزحمه داده میشود. 

به بهانه افزایش درآمد کشور ، هر روز برشمار معتادان اضافه گردید و اداره انحصارات تشکیل شد و در سراسر ایران شعبانی دایر کرد و هر کجا که شعبه ای نداشت ، پاسگاها انتضامی چنین وظیفه را عهدهدار شدند. بدین ترتیب روز به روز مساله کشت خشحاش و اعتیاد مردم به تریاک ، گسترش بیشتری یافت و در حکومت پهلوی به اوج خود رسید ، بنحوی که خاندان آمریکایی شاه ، خود رهبری قاچاق مواد مخدر و اشاعه آن را در سطح جامعه به عهده گرفتند . به موجب شواهد و مدارک دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد (در اوائل دهه ۱۹۶۰ )، خاندان پهلوی فعالیت های مربوط به قاچاق مواد مخدر را در ابعاد وسیع و همراه با سرمایه گذاری های چند صد میلیون دلاری و در پناه سرنیزه و خفتقان رژیم انجام میدادند . 

میلیاردها دلار تریاک از طریق افغانستان و ترکیه خریداری شد که قسمتی از آن بطور خام در بازار داخلی ایران به فروش رسید و قسمت دیگری در لابراتوارهای مخفی در تهران به هرویین تبدیل شده و علاوه بر عرصه در بازار داخلی ، در خط توزیع شبکه بین المللی قرار گرفته و به اروپا و آمریکا نیز قاچاق می شد. در طول این مدت ، برای خاموش ساختن اعتراضات مردم ، گاهی سختگیری ها و محدودیت های ظاهری و ممنوعیت هایی نیز اعمال می شد که در حقیقت نوعی تصفیه رقبای رژیم ، در امر مواد مخدر به حساب می آمد. در همین زمینه ، تبلیغات مفصل و گسترده ایی نیز نیز از سوی رژیم و مستکبران جهانی در ارتباط با اقدامات بین المللی مبارزه با مواد مخدر صورت گرفت و کنگرههای بین المللی ، متعددی در مورد اعتیاد بر پا شد و متجاوزان از ۳۰ عهد نامه بین المللی مبنی بر محدودیت تولید ، ساخت ، کشت ، تجارت و مصرف مواد طبی و شیمیای و مواد مخدر منعقد گشت .

البته در جایی دیگر آورده شده که آشنایی جامعه ایرانی و استعمال آن از حمله چنگیز خان به این سرزمین نسبت داده و عده ای دیگر آن را سوغات لشکرکشی نادرشاه به هندوستان می دانند. مورخین دیگری عقیده دارند تریاک در قرن اول هجری از مصر و عربستان به ایران آمد و متداول گردید.

در ایران نیز حسن صباح مریدانی را برای از پا درآوردن دشمنان به کار گرفت. این امر با به دست آمدن نوشته هایی در تپه های الموت به اثبات رسید که این افراد با استفاده از اثرات سست کنندگی حشیش اعمال خارق العاده را انجام می داده اند. در ایران سوءمصرف مواد از سابقه ای طولانی برخوردار است. 

گیاهانی که افیون و حشیش از آنها به دست می آیند از گیاهان بومی این منطقه بوده و شاید بتوان گفت خواص خوراکی، دارویی و روان گردان آنها از چند هزار سال قبل توسط ساکنان فلات ایران شناخته شده بود. طبق نوشته هرودوت خواص روان گردان حشیش برای اقوام آریایی شناخته شده بود و آنان از این ماده در عزاداری های خود استفاده می کردند.

اما شواهد مربوط به سوءمصرف آن در موارد غیرپزشکی بسیار نادر است. ابوریحان بیرونی اولین دانشمند اسلامی است که به خاصیت اعتیادآور افیون اشاره کرده و پدیده "تحمل" را تشریح کرده است. ولی آنچه مسلم است و زمان حکومت صفویان مصرف این ماده متداول بوده و چنانچه از شواهد برمی آید، زمان صفویه استعمال تریاک بیشتر به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و درباریان و رجال عالی مقام معمول بوده در قرن دهم هجری شاه طهماسب صفوی مصرف مواد افیونی را جدی تلقی می کند و دستور می دهد تا تریاک موجود در دربار را معدوم نماید. 

در زمان شاه عباس ظاهراً باید مصرف این مواد توسعه بیشتری پیدا کرده باشد زیرا می گویند شربت کوکنار که همان جوشانده خشخاش است بسیار رایج بوده، به طوری که شاه عباس دوم ضرورت مبارزه با آن را دریافته و برای جلوگیری از مصرف آن ناگزیر از صدور احکام و فرامین موکدی می شود و همچنین مجازات شدیدی برای متخلفین وضع نمود. وی مردم را به زیان ها و مضرات تریاک آگاه می کرد و چنانچه شخصی از فرمان سرپیچی می نمود به شدت مجازات می شد. 

اولین کسی که در ایران به صورت رسمی و با افتخار، مبادرت به استعمال تریاک نمود، سفیر هندوستان در دربار شاه عباس بود که نقل است مقداری تریاک را با توتون مخلوط کرده و به صورت چپق یا اصطلاحاً پیپ بکار برده است.

تا پیش از قرن نوزدهم تریاک در ایران کشت نمی شد و تریاک کشی آنچنان رواج نداشت. کشت خشخاش را نیز برای اولین بار به دوران حکومت قاجار نسبت می دهند و نقل می کنند، ابتدا در اطراف دارالخلافه به کشت آزمایشی آن مبادرت شد، و به لحاظ سهولت در تولید محصول، و وجود بازرا جهانی خرید و کشت آن به مرور زمان شایع شد تا اینکه در سالهای 1300 در سطح زیاد کشت گردید.

تریاک کشی در عصر جدید در ایران از زمان ناصرالدین شاه شروع می شود. کشت خشخاش به صورت آزمایشی نیز در دوران امیرکبیر و در اطراف تهران انجام گرفته است. بر مبنای سیاست انگلیس که خواهان تضعیف همسایگان هندوستان بود، تریاک کشی چنان در ایران رواج یافت که حتی تصویر "ناصرالدین شاه" را همانند نقش سکه بر حقه های وافور منقوش ساختند و بدینسان به آن رسمیت بخشیدند و در همین ایام نیز کشت خشخاش را شروع کردند. 

استعمار انگلیس پس از به زانو درآوردن هند بر آن شد که میان لندن و هندوستان خط ارتباطی تلگراف برقرار کند و برای این کار می بایست از سرزمین ایران بهره می گرفتند و از این جهت آن را به ناصرالدین شاه پیشنهاد و عملی ساختند و به این طریق سیم بانان و کارگران هندی خط ارتباط، از بزرگترین انگیزه های گسترش و آموزش تریاک کشی در ایران بودند و خراسان به عنوان تریاک کشی در تیررس آرمان های شوم آنان قرار گرفت به طوری که از سال 1851 پیش قراولان قاچاقچیان این داروی تحذیر کننده و اعتیادآور در لباس های دراویش هندی در خراسان و کرمان پراکنده شدند و به تریاک کشی پرداختند. چون انگلیسی ها تریاک ایران را خوب می خریدند، کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و به کشت خشخاش روی آوردند. 

در این میان ناآگاهی و کمبود رشد فرهنگی جامعه نیز عامل موثری در جهت بهره برداری استعمارگران برای گسترش کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک گردید، بطوریکه پزشکان انگلیسی و حکیم باشی های وابسته تریاک را به عنوان داروی موثر برای درمان بیماریهای مختلف همچون سردرد، دندان درد، گوش درد و ... معرفی و تجویز می کردند و چندین نگذشت که مواد مخدر به صورت خانگی در هر خانه و کاشانه راه یافت.

تا قبل از انقلاب مشروطه و تشکیل نخستین مجلس قانونگذاری طی دستوراتی از طرف حاکم صادر می شد بر جلوگیری از شیوع مواد مخدر تأکید می گردید، برای مثال در سال 939 هجری قمری به فرمان شاه طهماسب صفوی مقداری از تریاک های سلطنتی که ارزش آنها معادل پانصد تومان آن زمان بود منهدم گردید.

در سال 1621 میلادی نیز شاه عباس به خاطر اعتیاد روزافزون افراد قزلباش فرمانی مبنی بر ترک استعمال تریاک و همچنین مجازات شدیدی برای مختلفین وضع نمود.

- در چین امپراطوری کیاگینگ در سال 1799 با صدور فرمانی تولید، واردات و سوءمصرف تریاک را ممنوع کرد. 

- در انگلستان در سال 1891 پارلمان قانونی را تصویب کرد که به موجب آن تریاک در رده ی سموم قرار گرفت.

- در آمریکا در سال 1906 (سه سال قبل از تشکیل کنفرانس شانگهای) قانون غذا و داروهای خالص را تصویب کردند که اجرای آن با جلوگیری از قاچاق و سوءمصرف تریاک ملازمه داشت.

در ایران پس از فرمان شاه طهماسب در سال 936 هـ - ق و شاه عباس در سال 1005 هـ - ق در سال 1289 (تقریباً همزمان با تشکیل کنفرانس بین المللی شانگهای1909) برای تحدید تریاک به مصارف پزشکی، حدود سه سال پس از اجرای «قانون غذا و داروهای خالص» در آمریکا (1906) که عرضه و مصرف تریاک محدود به موارد پزشکی شد؛ و 45 سال بعد از اجرای «قانون سموم» در انگلستان (1861 که تریاک را یکی از سموم قلمداد کرد) قانون «تحدید تریاک» تصویب شد که بدون تردید شرایط جهانی، تصویب این قانون را می طلبید و جنبش جهانی بر ضد سوءمصرف تریاک و فرآورده های آن در تصویب این قانون تأثیر زیادی داشت.

مهمترین متغیرهای اثرگذار در تصویب قانون تحدید تریاک 1289:

می توان گفت که مهمترین متغیرهای اثرگذار بین المللی و داخلی در تدوین و تصویب قانون تحدید تریاک سال 1289 شمسی عبارتند از:

الف: فشارهای وارده به دولت ایران از سوی سازمانها و قدرت های جهانی در مورد خودداری از تولید و صدور تریاک به کشورهای دیگر.

ب: آغاز کنفرانس بین المللی 1909 شانگهای

ج: مشکلات پدید آمده از سوءمصرف مواد افیونی در داخل کشور که تعداد معتادان در یک جمعیت کمتر از هفده میلیون نفر حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر تخمین زده می شد.

د: تثبیت نسبی نظام مشروطه در دوره دوم مجلس شورای ملی؛ زیرا در دوره اول مجلس، مخالفان مشروطه که به دنبال بهانه هایی برای ایجاد و آشوب بودند، به طور قطع از محدود شدن تریاک هم که استعمال کنندگان زیادی داشت سوءاستفاده و فتنه انگیزی می کردند.[2]

اما تصویب قانون تحدید تریاک که طی آن در مدت 8 سال مصرف شیره ممنوع و استعمال تریاک تنها به منظور مصرف طبی مجاز شناخته شد، موثر واقع نشد، بلکه قاچاق آن را رواج داد.
در پی آن در سال 1301 قانون منع واردات مواد مخدر تصویب شد تا جایی که پس از تشکیل جامعه ملل، مسأله تریاک مورد توجه جهانی قرار گرفت و ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی هدف برنامه کاهش تولید بود. 
شش سال بعد یعنی سال 1307 قانون جدید «انحصار دولتی تریاک» از تصویب گذشت که بر این اساس دولت ایران باید به تدریج اراضی زیر کشت خشخاش را کاهش دهد. به دنبال گسترش ابعاد مسأله اعتیاد و ناچیز بودن عایدات حاصل از صدور تریاک برای دولت «قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک» در سال 334 تصویب و به اجرا گذاشته شد.با این اقدام قاچاق هروئین و مورفین به داخل کشور به صورت تجارت سودمندی درآمد و با تصویب قانون تشدید مجازات قاچاقچیان، زندانهای کشور از قاچاقچیان و معتادان پر شد، اما بر تعداد معتادان و میزان قاچاق افزوده شد، به طوری که طی 6 سال (1344-338) میزا تریاک و هروئین مکشوفه تقریباً به سه برابر رسید.
با افزایش درآمد نفت در سال 1355 مسأله درمان و بازپروری با استفاده از متادون مطرح شد.

اشنایی با برخی قوانین مبارزه با مواد مخدر:

ازسال 1289 ه.ش مطابق 1910 میلادی که اولین مدون،راجع به موادمخدرتحت عنوان((قانون تحدیدتریاک))درایران تصویب شد،تاکنون 97سال سپری شده است.                                                  

دراین مدت بیش از60قانون،نظامنامه ،تصویب نامه ولوایح درخصوص موادمخدرتصویب شده است ونحوه موضع گیری دولتمردان وقانون گذاران نسبت به کشت ،توزیع ومصرف مواد مخدرفرازونشیب زیادی داشته است .                                                                                                                       

حال اهم این قوانین به صورت اختصارذکرمیشود علاقه مندان برای کسب آگاهی عمیق ترمی توانند به قوانین مواد مخدرمراجعه نمایند.                                                                                              

1-تصویب نامه فروش تریاک                             

به موجب این تصویب نامه (مصوب 3شهریور1358)سازمان معاملات تریاک که وابسته به وزارت کشاورزی وعمرا ن روستایی بود،مجازشد تریاک حاصل ازشیره خشخاش مناطق مختلف کشور راازاول شهریور 1358ازقرارهرگرم 30 ریال به بیماران معتادی که دارای کارت دریافت سهمیه ازوزارت بهداری بودند،بارعایت مقررات به فروش برساند.                                                                                  

2-لایحۀ شورای انقلاب برای خرید 100 تن تریاک ازهندوستان درسال1358

با پیروزی انقلاب اسلامی وروی دست ماندن فقط 170هزارنفرازمعتادان رسمی کارت داروخودداری خشخاش

 کاران ازفروش تریاک به دولت موقت ،مقامات وقت بعدازمدتی درکار تریاک فروشی بااشکالات عمده مواجه شدند،تااینکه درتاریخ 6بهمن ماه1358،شورای انقلاب اسلامی لایحه ای را به تصویب رساند که به موجب آن به وزارت کشاورزی وعمران روستایی اجازه داده شد یکصدتن خالص یاشیره ای که محتوی یکصدتن تریاک خشک باشد،توسط سازمان معاملات تریاک طبق مقررات وضوابط ازکشورهندوستان خریداری نماید،دراین لایحه آمده است که این تریاک برای تامین تریاک مورد نیازبیماران معتادی که برای آن کارت وکپن مجازازطرف وزارت بهداری وبهزیستی صادرشده است وباید به نحوی مصرف شودکه به طورخالص دراختیارآنان قرارنگیردواعمال سیاست تدریجی ناخالص کردن تریاک با ورودهمین سفارش آغاز می شود.                                                                                                                     

3-لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرایم مواد مخدر

   این لایحه نخستین جلوه های مبارزه انقلاب اسلامی علیه مواد مخدربود که در19خرداد1359در25ماده و10تبصره به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید.برابراین لایحه ،کلیه قوانین منهای تصویب نامه 1338شمسی راجع به فهرست مواد مخدرملغی شد.مطابق ماده 6لایحه مذکور کسی که به کشت خشخاش مبادرت می ورزید علاوه بر امحای کشت درابتدا باجریمه از3 تا 15 سال زندان ودرصورت تکرار جرم به اعدام محکوم می شد.همچنین برابر ماده 6 و 7 این لایحه ،برای مرتکب جرایم قاچاق مواد مخدربه حمل ونگهداری واختفای بیش ازیک کیلوگرم تریاک وسایرموادافیونی؛وبیش ازپنج گرم هروئین،مرفین،کوکائین مجازات اعدام پیش بینی شده بود.                                                                                             

همچنین طبق این لایحه سهمیه تریاک معتادان لغو ودوره ای به مدت 6 ماه به عنوان ترک اعتیاد مقرر شد.درپایان شهریور1359 بازگیری معتادان سهمیه بگیر که برعهده درمانگاهای عامل توزیع وکنترل سهمیه تریاک بود به پایان رسید وبازگیری سایرمعتادان نیز درآذرماه 1359پس ازاتمام مهلت قانونی  6 ماهه درمان خاتمه یافت وازآن پس اعتیاد،جرم ومعتادمجرم شناخته شد.                                                             

4-قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر

پس ازپایان یافتن دوران 8ساله دفاع مقدس ،مقامات جمهوری اسلامی توجه بیشتری به امرمبارزه باقاچاق مواد مخدرواعتیاد معطوف نمودند،تااینکه مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی درتاریخ سوم آبان 1367،قانون مبارزه بامواد مخدررادر آن زمان به کارایی مطلوب به تصویب رساند.                              

بعداز گذشت حدود ده سال از اجرای قانون عواملی مانند بالارفتن تولیدمواد مخدر درمنطقۀ ورود آن به کشور ،مـتحول شدن وضعیت اقتصادی جامعه و...کاستی های قانون مصوب 3/8/1367 به وضوح نمایان شدوبه دنبال آن دستگاههای ذی ربط درجلسات کارشناسی خواستاربازنگری واصلاح این قانون شدند که درنتیجه این مجمع بادایر کردن نشست های متعدد،قانون مزبورراپس ازاصلاح ،سرانجام در42 ماده و 25 تبصره درجلسه مورخ 17/8/76به تصویب رساندوجهت اجرابه ریاست جمهوری ابلاغ نمود.                     

برابرماده 33 این قانون اعضای ستاد مبارزه بامواد مخدربه شرح ذیل میباشدکه مادراینجا عین ماده 33 رامی آوریم.                                                                                                                               

به منظورپیشگیری ازاعتیادومبارزه باقاچاق مواد مخدرازهرقبیل ،اعم ازتولید،توزیع،خرید،فروش واستعمال آنهاونیزمواردی دیگر که دراین قانون ذکر شده است ،ستادی به ریاست رئیس جمهورتشکیل وکلیه امورات اجرایی وقضایی وبرنامه های پیشگیری وآموزش عمومی وتبلیغ علیه مواد مخدردراین ستاد متمرکز خواهد بود،                                                                                                                                  

مواد مخدر حربه دشمنان انقلاب اسلامي
    پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، استعمارگران كه دست خود را كوتاه مي ديدند براي نابودي انقلاب يا كنترل آن، اشاعه بيشتر مواد مخدر را به عنوان يكي از حربه ها به كار گرفتند. اما آگاهي رهبر كبير انقلاب اسلامي رحمت الله عليه باعث شد كه ايشان در سخنان تاريخي خود اين مسائل را بازگو كنند. ايشان فرمودند: «شما اين مسئله را اتفاقي ندانيد كه من باب اتفاق يك دسته اي هروئين فروش شده اند و دسته اي ديگر هم مبتلاشده اند، اين هم توطئه اي است كه قدرتهاي بزرگ به وسيله آن به ما ضربه مي زنند.»
    همچنين در قسمت ديگري از سخنان خود فرمودند: «اين يك باب است كه چون به حيثيت اسلامي برمي گردد، جلوگيري از آن بر همه واجب است.»
    ايشان به درستي عنوان كردند كه ديگر ايران، فقط به عنوان يك كشور جهان سوم مورد حمله قرار نمي گيرد بلكه استعمار با شيوع موادمخدر قصد خدشه دار كردن اسلام را در سر مي پروراند. لذا با درك صحيح از اين معضل، مسئولان دولتي اقدامات اوليه و مطالعات نخست را در سطح كشور آغاز نمودند. شوراي انقلاب در تاريخ 91359.3.1 با تصويب تشديد مجازات مرتكبين جرايم موادمخدر و اقدامات تاميني و درماني كه تا آن زمان، اين قانون در نوع خود جديد بود، فصلي نو در مبارزه گشود.
    طبق اين قانون سهميه ترياك معتادان لغو و دوره اي به مدت 6 ماه به عنوان ترك اعتياد مقرر گرديد و همچنين براي كساني كه مكان استعمال موادمخدر داير كنند، مصادره اموال و مجازات مشخصي وضع شد. كليه زمينهاي كشاورزي كه پيش از انقلاب تحت كشت خشخاش قرار داشت پس از ابلاغ اين مصوبه تاكنون كشت نشده و اگر به صورت خودرو هم در نقاط مختلف كشور يافت مي شد، سريعتاً توسط نيروي انتظامي امحاء مي شد.
    با تمام تدابير اتخاذ شده، استكبار در مواجهه شديد با اقدامات جمهوري اسلامي ايران با سرمايه گذاري بيشتر به سازماندهي و تسليح گروه هاي قاچاق دست زد. ثمره اين حركت، ظهور قاچاقچيان بسيار مجهز و كاروان هاي كاملاً مسلح بود كه بعضي اوقات داراي چنان تسليحات پيشرفته اي مي باشند كه درگيري آنها با نيروي انتظامي به يك جنگ تمام عيار مبدل مي شود.
    پس از پذيرش قطعنامه 859 و پايان يافتن جنگ تحميلي عراق عليه ايران، مقام هاي جمهوري اسلامي توجه بيشتري را به امر مبارزه با قاچاق موادمخدر و اعتياد معطوف كردند. با توجه به كمبودهايي كه در قانون گذشته احساس مي شد مجمع تشخيص مصلحت نظام اسلامي در تاريخ سوم آبان ماه 7136 قانون مبارزه با موادمخدر را با كارآيي بالاتر به تصويب رساند كه براساس آن ستادي به رياست بالاترين و عالي ترين مقام قوه مجريه تشكيل و امر مبارزه با موادمخدر منحصراً بر عهده آن گذارده شد.
    با تشكيل اين ستاد كه نقطه عطفي در مبارزات جمهوري اسلامي ايران با قاچاق موادمخدر و اعتياد محسوب مي گرديد، كليه خط مشي ها و سياست ها در زمينه پيشگيري، مبارزه و بازتواني معتادان اتخاذ و براي سازمانهاي مسئول و ذي ربط ابلاغ مي شد. با شروع كار ستاد مبارزه با موادمخدر و شوراي هماهنگي مبارزه با موادمخدر استانها، در اجراي اين قانون از طرفي وحدت رويه قضايي در محاكم و از طرف ديگر هماهنگي مطلوبي بين قوه مجريه و قضائيه به وجود آمد.

مواد مخدرپس از انقلاب اسلامی 
پس از پیروزی انقلاب مسأله مواد به عنوان رفتاری ضدانقلابی و ترویج شده از سوی استعمارگران تلقی شده، مبارزه قهرآمیز با آن شروع و مسأله درمان از دستور کار خارج شد. پس از انقلاب اسلامی و سقوط رژیم سلطنتی، و بر قراری جمهوری اسلامی ایران، شورای انقلاب اسلامی،
لایحه قانونی تشدید مجازات مرتکبین جرائم مواد مخدر و اقدامات تأمینی و درمانی را ر 19 خرداد 1359 تصویب کرد

طبق ماده 2 لایحه قانونی مذکور،
کلیه قوانین و مقرارت مربوط به منع کشت خشخاش و استعمال مواد مخدر و مجازات مرتکبین
جرائم راجع به فهرست مواد مذکور به استثناء تصویب نامه مورخ مرداد ماه 1338 راجع به فهرست مواد مخدر ملغی گردید، و طبق مواد 2 و 7 و 11 قانون مذکور، برای کشت خشخاش، وارد کننده، فروشنده، مخفی کننده، دایر کننده محل، در صورت تکرار جرم و حمل بیش از یک کیلو تریاک، و پنج گرم مواد مخدر گرد سفید، مجازات اعدام پیش بینی شد.
با توجه به کثرت تعداد معتادین، و قاچاقچیان وابسته به [دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.]، اجرای این قانون نتیجه نداشت، و با اشکالات زیاد مواجه گشت، در نتیجه این قانون، برابر قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 3 آبانسال 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی اصلاح گردید. در قانون
مذکور برای وارد کننده، صادر کننده، تولید یا حمل کننده، خرید و فروش بنگ، چر س، تریاک،
شیره و سوخته تریاک بیش از 5 کیلوگرم برسد اعدام و مصادر اموال مقرر گردید. برای وارد کننده صادر یا تولید یا توزیع یا حمل یا خرید و فروش، نگهداری هروئین، مرفین، کدئین، متادون و دیگر مشتقات شیمیائی مر فین و کوکائین نیز عصاره شیمیایی حشیش و روغن حشیش بیش از 30 گرم برسد مجازات اعدام و مصادره اموال پیش بینی ش

اردوگاه ها و مراکز بازپروری تحت نظارت کمیته انقلاب اسلامی تشکیل ومعتادان به این مراکز هدایت شدند. البته ذکر این نکته ضروری است که با توجه به شرایط و تعداد افراد پذیرش شده، امکان انجام اقدامات عملی برای اصلاح و بازپروری معتادان حتی پس از تحویل به سازمان بهزیستی وجود نداشت. 

این در حالی بود که به رغم روند تشدید مجازات ها و مبارزه با عرضه، پر شدن زندان ها و انجام اعدام ها، نه تنها تعداد معتادان کاهش نیافت بلکه سیری صعودی به خود گرفت. 
اولین مراکز فعالیت علمی در زمینه کاهش تقاضا (کاهش مصرف، پیشگیری، درمان و بازتوانی) در سال 1375 تشکیل شد. این مراکز به صورت سرپایی و یا نظارت بهزیستی شکل گرفت.

در سال 1379 مرکز اجتماع درمان مدار و برنامه های علمی آن به عنوان روش بازتوانی در مراکز بازپروری مورد استفاده قرار گرفت که نتایج آن مثبت بود..

نتیجه گیری:

مسأله پیشگیری از سوءمصرف مواد، موضوعی بود که به سختی مورد توجه مسئولان و مردم قرار گرفت، زیرا به دلیل گستردگی تعداد مخاطبان آن نیاز به انجام اقدامات همگانی داشت و اقدامات هماهنگ مسئولان مختلف را طلب می کندعلاوه بر اینکه انجام اقدامات درازمدت که (ذات فعالیت های پیشگیری است) برای مردم و مسئولان در گذشته خوشایند نبوده، اما فعالیت های آگاه سازی و اجرای طرح های جامع پیشگیری با مخاطب افراد سالم به تدریج رشد یافت به نحوی که لزوم انجام اقدامات مختلف کاهش تقاضا به مروز توانست بر تفکر یک جانبه مقابل با عرضه به صورت قهرآمیز به افراد معتاد غلبه کند.